Cənubi Qafqazda ən qədim məscid kompleksi. 743 ildə inşa edilmişdir. Lakin bu məscidin yerində daha qədim məbəd olduğuna əsas verən əlamətlər onun üç mehrablı olması və buna müvafiq olaraq daxili quruluşunun üç hissəyə bölünməsidir Şamaxı Cümə məscidinin inşası xilafət ordusunun Azərbaycanı işğal etdikdən sonrakı dövrə təsadüf edir. Bəzi mənbələrdə göstərildiyinə görə, bu məsciddə Xəzər xaqanı İslam dinini qəbul etmişdir.
Bakı. Ceyhun Ələkbərov – Trend:
Şamaxıda baxımsız vəziyyətdə qalan abidə, Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin siyahısına salınacaq.
Şamaxıda görkəmli şəxsiyyətlərin dəfn olunduğu qəbiristan. Ehtimala görə, 15 əsr böyük Azərbaycan mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin qardaşı şair Şaxəndan (Şahxəndan, Şah-i xəndan) burada dəfn olunmuş və qəbiristan da onun adı ilə adlanmışdır. Seyid Əzim Şirvaninin məzarı da Şaxəndandadır.
Əd.: ASE, X cild, Bakı,1987, s.472
İlk orta əsr abidəsi. Şamaxı r-on mərkəzindən 25 km çənub-şərq tərəfdə, Şərgah qəbirstanlığının 2 km şimal şərqində yerləşir. Abidə dörd tərəfdən müasir Bağırlı və Ovçulu kəndləri ilə əhatələnmişdir. 5 hektara yaxın sahəyə malikdir. Yaşayış yeri zəngin təbii-coqrafi mövqeyi və mülayim iqlimi olan ərazidə yerləşməsi ilə səciyyələnir.
Şamaxı-Bakı yolunun 10 kilometrliyində Acıdərə (Hacı dərə) adlanan ərazinin yaxınlığında yerləşir. Şeyx Əyyub Babanın (1730-1796) nəsli Әrəbqədim kəndindəndir. Məzarı ziyarətgaha çevrilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Şamaxı şəhərindən 25 km cənubda, Bağırlı kəndi ərazisində nekropol. Sahəsi 20 – 25 ha – dır. Küp qəbirlərdən ibarətdir. 1964 ildə süni gölün yaradılması zamanı üstü açılmış və fasilələrlə tədqiq edilmişdir.
Orta əsr Azərbərbaycan memarlıq məktəblərindən biri. Təqr. 8-9 əsrlərdə təşəkkül tapmış, 11-15 əsrlərdə ən yüksək inkişaf dövrünü keçirmişdir. Şirvanşahlar dövlətinin əhatə etdiyi ərazidə fəaliyyət göstərən memarların üslub xüsusiyyətlərini birləşdirirdi. Şirvanda yonulmuş daşdan binalar tikilməsi, eləcə də yerli ictimai-iqtisadi şərait Ş.-A.m.m.-nin inşaat quruluşu və memarlıq ayrıntılarında yerli xüsusiyyətlərin təzahürü üçün zəmin yaratmışdır. Qədim müdafiə tikililərindəki ağır kütləli memarlıq formalarının tədricən yüngülləşməsi və cilalanması Ş.-A. m.m.-nin səciyyəvi xüsusiyyətlərindəndir.
Geniş yayılmış ən sadə və qədim qəbir tiplərindəndir. Əsasən dördbucaq və oval formadadır. Ölüləri qəbirə az və ya çox bükülü halda qoyurdular. Adətən qəbirin ölçüləri böyük götürülür, bəzən eni 2 metr, uz. 4 metr olurdu. Qəbirə məişət əşyaları və qurbanlıqlar da qoyulurdu. Torpaq qəbirlər Şamaxıda Xınıslı və Çıraqlı abidələrində aşkar olunmuşdur.
Əd.: Şamaxı Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi Bakı, 2009, s.44
Tava kəndi ilə Yanıq Qubalı kəndinin arasındadır. Türbənin üç bürcündən yalnız biri salamat qalmışdır. Mütəxəssislərin fikrincə, türbə 13 əsrdə tikilmişdir.
Əd.: Ə. Cəfərzadə, S. Qəniyev, R. Alışıv, S. Rəsulov “Şamaxı”, “Səda” Ədəbi-Nəşriyyat Mərkəzi, Bakı, 1994, s. 43
Şamaxı şəhərindən 8 km məsafədə, hündür təpə üzərində 11-13 əsrə aid yaşayış yeri. Arxeoloji tədqiqat zamanı ərazidən 9-12 əsrlər üçün xarakterik olan şirli, şirsiz saxsı məmulatı toplanmışdır. İlk tədqiqatın nəticələri abidənin feodal malikanəsi olduğunu söyləməyə imkan verir.
