Azərbaycanın qədim yaşayış məskənlərindən olan Şamaxının tarixşünaslığı xüsusi tədqiqat obyekti olaraq hələ tam şəkildə işlənməmişdir. Şamaxı haqqında antik dövr, ərəb, fars, türk, gürcü, rus və Avropa müəllifləri ara-sıra öz fikirlərini bildirmiş, mülahizələrini söyləmişlər. Azərbaycan ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar vaxtı antik dövrdə mövcud olmuş şəhər tipli məskənlər sırasında Şamaxı da vardır. Əsrlər ötdükcə kiçik bir qəsəbədən şəhərə çevrilən “Şamaxı” sözünün etimologiyası haqqında müəyyən fikirlər vardır. Tarixdə Şamaxının adını ilk dəfə çəkən yunan coğrafiyaşünası Ptolomey (2 əsr) öz “Coğrafi təlimnamə” adlı əsərində bu yerin adını “Samaxeya” və ya “Kemaxeya” kimi çəkir. Ərəb mənbələrində “əş-Şəmaxiyyə” kimi qeyd edilən “Şamaxı” sözünün mənası haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur. Şəhərin adının tayfa adı ilə bağlı olması haqqında fikir daha inandırıcıdır.