Azərbaycan Respublikasında inzibati rayon. 1930 ildə təşkil edilmişdir. Böyük Qafqazın cənub-şərqində yerləşir. Sahəsi 1610 km2, əh. 87.4 min nəfərdir (1.1.2006). Mərkəzi Şamaxı şəhəridir.
Rayona Şamaxı şəhəri, Mədrəsə, Aşkar, Sabir, Yusif Məmmədəliyev, Şəhriyar qəsəbələri və Əngəxaran, Kələxana, Böyük Xınıslı, Pirbəyli, Bağırlı, Ovçulu, Hacıqədirli, Dağ Göylər, Dağ-Bağırlı, Çöl-Göylər, Acıdərə, Yenikənd, Hacılı, Əhmədli, Dədəgünəş, Çağan-1, Çağan-2, Cabanı, Həmyəli, Dəmirçi, Zarat Xeybəri, Səfalı, Qaleybuğurd, Keçmədin, Qaladərəsi, Sis, Avaxıl, Laləzar, Mirikənd, Muğanlı, Qaravəlli, Məlcək, Şirvan, Şərədil, Mərzəndiyə, Çıraqlı, Çarhan, Adnalı, Nüydü, Çuxuryurd, Məlhəm, Talışnuru, Qonaqkənd, Məlikçobanlı, Kərkənc, Meysəri, Ərçiman, Birinci Çaylı, İkinci Çaylı, Qızmeydan, Yeni Qızmeydan, İkinci Cabanı, Quşçu, Saqiyan, Sabirli, Nağaraxana, Qurdtəpə kəndləri daxildir.
Səthi, əsasən, dağlıqdır (Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacı, Nialdağ və Ləngəbiz silsilələri). Ərazisinin maks. hünd. 2500 m-ə çatır. Palçıq vulkanları, Yura-Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.
Faydalı qazıntıları: yanar şist, bitum, gil, əhəngdaşı və s. Mineral bulaqları var. İqlimi mülayim istidir. Orta temperatur yanvarda – 4°C-dən 2°C-yədək, iyulda 15-25°C-dir. İllik yağıntı 300-800 mm-dir. R-nunun ərazisindən Pirsaat, Qozluçay və s. çaylar axır. Çimli dağ-çəmən, qonur dağ-meşə, şabalıdı, boz-qonur, şorakətvarı boz-qonur və s. torpaqlar yayılmışdır. Meşələri (palıd, vələs, ardıc, saqqızağacı və s.) var. Yüksək dağlıqda subalp və alp çəmənləri geniş yayılmışdır. Dağ-çöl və yarımsəhra bitkiləri səciyyəvidir. Canavar, tülkü, boz dovşan, meşəpişiyi, xallı maral, daşlıq dələsi, qumsiçanı, ilan, kəklik, qırqovul, göyərçin və s. məskunlaşmışdır. Pirqulu Dövlət Təbiət Qoruğu buradadır.
Rayonun iqtisadiyyatında üzümçülük, taxılçılıq və heyvandarlıq mühüm yer tutur. Dövlət müəssisələri və özəl müəssisələr – bu sahələrin inkişafı və istehsal edilən məhsulların emalı üzrə var.
Rayonda 72 ümumtəhsil məktəbi, 23 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi, pedaqoji məktəb, Şamaxı Mədəni-Maarif Texnikumu, AMEA-nın Nəsirəddin Tusi ad. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası və Şamaxı Geofizika Mərkəzi, 39 klub, 53 kitabxana, S.Ə.Şirvani adına Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi, M.Ə.Sabirin ev-muzeyi, 44 tibb müəssisəsi və s. var.
Çoxlu sayda tarixi-arxeoloji və memarlıq abidələri – qalalar (9-15 əsrlər), türbələr (15-17 əsrlər), körpülər (15 əsr), memarlıq kompleksi (13 əsr) və s. qeydə alınmışdır.
Əd.: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası “Azərbaycan” cildi, Bakı, 2007, s. 871
