Şamaxı qədim və orta əsrlər tarixi dövründə özünün bir çox abidələri ilə, o cümlədən qalaları ilə tanınmışdır. Müxtəlif tarixi dövrlərdə inşa olunan bu qalalar Şamaxı tarixinin canlı şahidi kimi çıxış edir. Burada bütün respublika miqyasında tanınan qalalarla yanaşı, yerli əhəmiyyət daşıyan, eyni zamanda hələ də tədqiqini gözləyən qalalar da mövcuddur. Təsadüfi deyil ki, Şamaxı ərazisinin hər guşəsində zəngin mədəniyyət qalıqlarına rast gəlmək olur.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram: 

Azərbaycanda şəhərsalma mədəniyyətinin ən qədim mərkəzlərindən olan Şamaxı şəhəri antik Albaniya dövlətinin iri yaşayış məskənlərindən biri idi. Vətənimizin dilbər guşələrindən olub, əsrlər boyu Şirvanın mühüm mədəni, iqtisadi və siyasi mərkəzi sayılan, sorağı eramızdan çox-çox əvvəllərə gedib çıxan Şamaxı millətimizə hər zaman şöhrət gətirən şəhərlərimizdən olmuşdur.

Oktyabrın 24-də Şamaxının millət vəkili Elxan Süleymanov Şamaxı şəhər İncəsənət Təhsili Mərkəzində “Nəsimi böyük mütəfəkkir kimi” mövzusunda Şamaxının 67 orta və tam orta məktəb şagirdləri arasında keçirilmiş inşa müsabiqəsinin yekun tədbirində iştirak edib. Millət vəkilinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə keçirilmiş inşa müsabiqəsini Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası (AVCİYA) və 1905.az portalı təşkil edib.

AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Akif Quliyevin rəhbərliyi ilə Şamaxı-Ağsu arxeoloji ekspedisiyası Şamaxı rayonunun Dəmirçi kəndi yaxınlığında erkən orta əsrlərə aid yaşayış yerində arxeoloji tədqiqat işləri həyata keçirib.

Gülüstan qalası Şamaxı şəhərinin şimal-qərbində, sıldırım qayalı bir dağın zirvəsində tikilmişdir. Əngəxaran kəndinin yanında yerləşir. Vaxtilə Şirvanşahların qərargahı və hərbi istehkam məntəqəsi olmuş bu qala tarix boyu baş verən vuruşmalar və zəlzələlər nəticəsində tamamilə uçulub dağılmış, indi onun yalnız bəzi bürc, divar və binalarının xarabalıqları qalmışdır.

Azərbaycan xalçaları içərisində Şirvan qrupunun özünəməxsus yeri vardır. Şirvan əhalisinin ev məişətinin zəruri hissəsi olan xalçalar əsrlər boyu mənzillərin bədii tərtibatında başlıca yer tutmuşdur. Burada digər xalq sənət sahələri kimi xalçaçılıq da bədii-texnoloji baxımdan müxtəlif inkişaf mərhələləri keçmişdir.

“Şirvan ədəbi mühiti”- dedikdə, onu əlahiddə bir ada kimi deyil, Şimallı-Cənublu Ümumazərbaycan kontekstində, özünəməxsus keyfiyyətləri üzə çıxarmaq istəmişik. Şirvan tarix boyu özünün Söz sərvətilə tanınıb. Bütün sənətlərdə olduğu kimi, ədəbiyyatda da peşəkar və həvəskar səviyyələri var. Peşəkar dedikdə, heç də, işi-peşəsi ancaq yazmaq olan adamları yox, sözə həssas, yaradıcılıq qüdrəti uca olan sənətkarları düşünürük. Biz, şeirinin cövhərində elm və irfan olmayan, ancaq maddi dünyanın həzz və iztirablarını korşalmış naşı qələmiylə yazan həvəskar səviyyəli şairləri 1000 illik ədəbi mühiti ehtiva edən bu kiçik həcmli icmalda xatırlatmamağa çalışdıq. Şirvan ərazicə o qədər geniş olmasa da, dünyaya verdiyi ruh və fikir nəhənglərinin sayı və keyfiyyətinə görə lider olaraq qalır. Yetirdiyi dahi şairlər baxımından, söz sərrafları, Şamaxını ancaq İranın Şiraz vilayətilə müqayisə edirlər. İsalamdanqabaqkı dövrlərdə Şamaxının ədəbi mühiti haqqında hələ ki, söz demək üçün əldə tutarlı faktlar yoxdur. Arxeoloji asari-əntiqə burada antik dövrdə və ilk orta əsrlərdə ticarətin və sənətkarlığın, bir sözlə, iqtisadi vəziyyətin yüksək səviyyəsindən xəbər verir. Təkcə bu fakt, Şamaxıda o vaxtlar söz və saz sənəti bazasının olduğu fikrini demək üçün kifayət edər.

Üç minillik Azərbaycan dövlətçilik tarixində özünəməxsus yerə malik Şirvanşahlar dövləti, iki min ildən artıq bir müddətdə Cənubi Qafqazın və Yaxın Şərqin sosial-iqtisadi və siyası tarixində də mühüm rol oynamışdır. Şirvanşahlar dövləti Şimali Azərbaycan ərazisində yaranmış ilk dövlətlərdən biri olaraq Azərbaycan dövlətçilik tarixinə ən üzunömürlu bir dövlət kimi daxil olmuşdur.

Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan ərazisi Alp-Himalay qırışıqlıq sisteminin tərkib hissələrindən biri olub, Avrasiya və Ərəbistan tektonik plitələrinin kolliziya (toqquşma) təmas zonasında yerləşir və kifayət qədər yüksək seysmik aktivliklə səciyyələnir. Azərbaycan ərazisində dəfələrlə böyük dağıntı və insan itkilərilə müşayiət olunan güclü zəlzələlər baş vermişdir. Azərbaycanda baş vermiş ən güclü zəlzələlər haqqında ilk məlumatlara əlyazmalar, salnamələr və səyahət qeydlərində rast gəlinir.